Η κυβερνητική επιλογή του κλεισίματος της ΕΡΤ δεν είναι τυχαία. Αποτελεί δείγμα μιας στρατηγικής διακυβέρνησης υψηλού ρίσκου, σε μια περίοδο κατά την οποία το αφήγημα του success story δείχνει να αποδομείται. Για το επικοινωνιακό επιτελείο Σαμαρά, η «αμαρτωλή» ΕΡΤ αποτελούσε το ιδανικό πλαίσιο για την προβολή ενός εξουσιαστικού μοντέλου διακυβέρνησης με πολλούς αποδέκτες. Στο εσωτερικό, η εφαρμογή του δόγματος «νόμος και τάξη» θα ενίσχυε την ιδεολογική κυριαρχία της Νέας Δημοκρατίας σε ένα συντηρητικό ακροατήριο, μέρος του οποίου έχει αγκιστρωθεί στη Χρυσή Αυγή. Στο εξωτερικό, θα έδινε ένα ισχυρό μήνυμα στα πολιτικά ιερατεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΔΝΤ, για την άμεση επιβολή των «αναγκαίων μεταρρυθμίσεων».
Πίσω από τους ατυχείς πολιτικούς τακτικισμούς της κυβέρνησης μπορούμε να αναγνωρίσουμε την προσδοκία μιας νεοφιλελεύθερης θεραπείας-σοκ, που διεκδικεί τον έλεγχο των μέσων πολιτιστικής παραγωγής και των εργασιακών σχέσεων στο χώρο των ΜΜΕ, καθώς και την εδραίωση ενός κλίματος γενικευμένης εργασιακής ανασφάλειας. Η ρήξη με τα πολιτισμικά σύμβολα του παρελθόντος συνοδευόταν από την ενίσχυση της αβεβαιότητας μιας νέας τάξης ελλήνων πρεκάριων, που ζουν υπό συνθήκες εξαθλίωσης, με αβέβαιο εργασιακό μέλλον, χωρίς εργασιακά και κοινωνικά δικαιώματα, οράματα και μισθολογικές προσδοκίες.
Οι κυβερνητικές πολιτικές αντανακλούν τις τεχνολογίες ενός βιοπολιτικού καπιταλισμού που επιδιώκει τον έλεγχο της ίδιας της επιθυμίας και της σκέψης, τον προσανατολισμό των πολιτών σε μια κουλτούρα του ανταγωνισμού, της αποδοτικότητας των σωμάτων και των εμπορευματοποιημένων αξιών. Σε αυτή την τεχνολογία της εξουσίας, ο έλεγχος των ΜΜΕ αποτελεί σημαντικό εργαλείο. Το πείραμα της ΕΡΤ αποτελεί προπομπό σε νεοαποικιοκρατικές λογικές που διαμορφώνονται στις μητροπόλεις του καπιταλισμού, επιδιώκοντας τη χειραγώγηση της κοινωνικής συνείδησης και την περιθωριοποίηση απόψεων που κινούνται έξω από τα όρια των κυρίαρχων πολιτικές ελίτ. Η ρήξη με τις αξίες της παιδευτικής και πολιτιστικής δημόσιας ραδιοτηλεόρασης, η απόσυρση του κράτους από την παραγωγή και προστασία των δημόσιων πολιτισμικών αγαθών είναι σύστοιχες με τις ιδέες ενός νεοσυντηρητικού πολιτισμικού μεταμοντερνισμού: τα πολιτισμικά αγαθά δεν έχουν αξία ως ανθρωπολογικές ποιότητες όταν δεν συνοδεύονται από υψηλά ποσοστά τηλεθέασης, όταν δεν ανταποκρίνονται στις αξιώσεις των εμπορεύσιμων προϊόντων της καταναλωτικής κοινωνίας του ελεύθερου χρόνου.
Η διαπάλη για την ΕΡΤ σηματοδοτεί τη σύγκρουση δυο διαφορετικών πολιτισμικών κόσμων. Αφενός, ενός νεοσυντηρητικού κόσμου που αξιολογεί την πολιτισμική παραγωγή με όρους ανταλλακτικής αξίας, χωρίς να κρύβει τη δυσφορία του απέναντι στον «αντιπαραγωγικό» κόσμο της τέχνης, του πολιτισμού και του κριτικού στοχασμού. Μια κουλτούρα η οποία, προσανατολισμένη στον εφήμερο ηδονισμό και το πολιτισμικού φαστφούντ των ιδιωτικών ΜΜΕ, έχει ευνοηθεί από μια φροντιστηριακού τύπου χρησιμοθηρική γνώση που καλλιεργείται στην εκπαίδευση. Δείγματά της συναντάμε στα οπαδικά συνθήματα συντηρητικών πολιτικών νεολαιών, στη λαϊφστάιλ αισθητική των αφισών τους που προσκαλούν σε εκδρομές σε νησιά κ.ο.κ.
Από την άλλη, έχουμε έναν κόσμο που διεκδικεί τον πολιτισμικό πλουραλισμό και την ελευθερία της έκφρασης, αντιστέκεται στον πολιτισμό της κονσερβαρισμένης σκέψης και εικόνας και τη σύστοιχη πολιτική κουλτούρα ενός «λαϊκίστικου αντιλαϊκισμού». Γι’ αυτό τον κόσμο, που βλέπει τον πολιτισμό ως παράγοντα κοινωνικής συνείδησης και αλλαγής, η ΕΡΤ δεν ήταν απλώς ένας ευαίσθητος πολιτισμικός αναμεταδότης. Ήταν πεδίο πολιτισμικής δημιουργίας που συνδέθηκε με τη συλλογική μνήμη, την πολιτισμική ταυτότητα των τοπικών κοινωνιών και των ακριτικών περιοχών και, εν τέλει, το δικαίωμα των πολιτών να διαμορφώνουν τους όρους της πολιτισμικής τους ταυτότητας. Τα πολιτιστικά ταξίδια της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης στη μεταπολεμική Ελλάδα άνοιξαν παράθυρο επικοινωνίας σε ετερόκλητους πολιτισμικούς κόσμους, διαμόρφωσαν κώδικες, νοήματα και σύμβολα. Και η ρήξη με τα σύμβολα γεννά συλλογικά τραύματα, θυμό, αλλά και πολιτισμική καινοτομία. Το πείραμα του ελεύθερου «πειρατικού» προγράμματος της ΕΡΤ παρέχει ιδέες στην προοπτική μιας αυτοδιαχειριζόμενης δημόσιας ραδιοτηλεόρασης με κοινωνικό –και όχι κυβερνητικό– έλεγχο, χωρίς πολιτικούς αποκλεισμούς και με δημιουργική φαντασία.
Αντίθετα, το αφήγημα της –δικομματικής πλέον– κυβέρνησης για τη μεταρρύθμιση της ΕΡΤ έδειξε εξαρχής τον υποκριτικό του χαρακτήρα. Οι διαχρονικές παθογένειες της ΕΡΤ (συνδεόμενες με τον ασφυκτικό εναγκαλισμό της με την εκάστοτε εξουσία, την οικονομική κακοδιαχείριση, τις πελατειακές σχέσεις, το αναχρονιστικό μοντέλο διοικητικής λειτουργίας) δεν μπορούν να θεραπευτούν με ένα νεοφιλελεύθερο μοντέλο· ένα μοντέλο που δανείζεται την τεχνογνωσία ορισμένων πυλώνων τού –χρεωκοπημένου– ιδιωτικού τομέα των ΜΜΕ στην Ελλάδα (και των επιλεκτικών πελατειακών πολιτικών και οικονομικών τους δικτύων), εφαρμόζοντας με κυνισμό αγοραίες νεοφιλελεύθερες αντιλήψεις στο πολιτισμικό πεδίο.
Ο Γιάννης Ζαϊμάκης διδάσκει κοινωνιολογία στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου