Πέτρος Γκάτζιας: Smart Mob: Ένας «έξυπνος» όχλος;

smart mobs

Πηγή: hot.doc, τεύχος 2, Μάιος 2012

Δεκάδες, εκατοντάδες ή και χιλιάδες άνθρωποι, συνήθως νέοι και άγνωστοι μεταξύ τους, συγκεντρώνονται για να διαμαρτυρηθούν. Η τεχνολογία και συγκεκριμένα το διαδίκτυο τους βοηθάει στο να οργανωθούν γρήγορα και εύκολα. Η διαμαρτυρία τους συχνά έχει αποτέλεσμα.
 Οι φοιτητές του Μπέρμιγχαμ.
 Εκείνη την ημέρα - παραμονή της εθνικής επετείου της 25^ηςΜαρτίου - η κεντρική πλατεία του Μπέρμιγχαμ είχε περισσότερο κόσμο απο το κανονικό. Ανθρωποι περπατούσαν σκυφτοί, άλλοι χαμογελούσαν, άλλοι κρατούσαν απο το χέρι τα παιδιά τους. Ηταν μια συνηθισμένη ημέρα, για συνηθισμένους ανθρώπους.
 Εάν κάποιος όμως παρατηρούσε απο μακρυά το πλήθος θα διαπίστωνε πως κάτι περίεργο συνέβαινε. Ξαφνικά η περιοχή είχε γεμίσει με νέους ανθρώπους που έδειχναν αδιάφοροι αλλά στην πραγματικότητα περίμεναν ένα σύνθημα. Εφταναν απο κάθε πλευρά της πλατείας και πλησίαζαν σοβαροί προς το κέντρο της.
Οι πρώτες νότες απο τον πασίγνωστο χορό του Ζορμπά στην αρχή δεν ξένισαν κανέναν. Ο κόσμος χαμογέλασε πιστεύοντας ότι πρόκειται για κάποια ελληνική εκδήλωση με τοπικά προιόντα. Τότε, μια ομάδα νέων άρχισε να χορεύει σιγά-σιγά. Ακολούθησαν και άλλοι και έπειτα άλλοι και σύντομα ο ξέφρενος ρυθμός που επιβάλει το συρτάκι τους είχε παρασύρει όλους. Ο κύκλος όλο και μεγάλωνε, οι νέοι χόρευαν εκστασιασμένοι και οι περαστικοί απορημένοι είχαν σταματήσει και παρακολουθούσαν το απολαυστικό όσο και περίεργο θέαμα.
Εικόνα που θύμιζε ελληνική ταινία εποχής. Οταν όμως η μουσική σταμάτησε οι νέοι, όλοι τους έλληνες και κύπριοι φοιτητές, διαλύθηκαν αμέσως λες και δεν είχαν κάνει απολύτως τίποτα. Η αποστολή τους είχε τελειώσει.
Το περιστατικό που μόλις περιέγραψα είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού που ονομάζεται σήμερα Smart Mob ή και Flash Mob, ανάλογα με την περίσταση. Η εκδήλωση ήταν μια μορφή διαμαρτυρίας για τα όσα συμβαίνουν στην Ελλάδα και βέβαια έκανε τον γύρο του διαδικτύου.

 Η κυριαρχία του όχλου.
Ισως τελικά η πιστή μετάφραση του Smart Mob να μην μπορεί να αποδόσει ακριβώς την δυναμική που κρύβει αυτός ο όρος.
Πώς μπορεί άλλωστε ένας όχλος να είναι «έξυπνος» όταν μέχρι τώρα γνωρίζουμε πως χρειάζεται κάποιον για να τον καθοδηγήσει και στο παρελθόν βέβαια αυτή η καθοδήγηση αποκτούσε αρνητική σημασία.
Νομίζω πως στην προκειμένη περίπτωση η λέξη «ομάδα» θα ήταν σωστότερη. Μια ομάδα ανθρώπων που χρειάζεται έναν εμπνευστή και που οργανώνεται μόνη της, με τα μέλη της να καθοδηγούν το ένα το άλλο.

Σύμφωνα λοιπόν με το ορισμό που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο, το Smart Mob είναι μια ομάδα η οποία αντίθετα με τον όχλο συμπεριφέρεται έξυπνα χρησιμοποιώντας για την οργανωσή της την τεχνολογία, όπως κινητά τηλέφωνα και σελίδες κοινωνικής δικτύωσης. Τα μέλη, συχνά άγνωστα μεταξύ τους, επικοινωνούν και επιλέγουν τον τρόπο διαμαρτυρίας ή την παρέμβαση που θα κάνουν, συντονίζονται, δρουν γρήγορα και έπειτα εξαφανίζονται.
Η λογική των Smart Mobs είναι πολύ κοντά σ΄αυτή των FlashMobs, όπου οι άνθρωποι συγκεντρώνονται γρήγορα, πάλι μέσω διαδικτύου σε ένα συγκεκριμένο σημείο και κάνουν αυτό που έχουν επιλέξει να κάνουν. Η κίνηση αυτή εμπεριέχει μια θεατρικότητα και συνήθως γίνεται για την διασκέδαση.
Εδώ ακριβώς βρίσκεται και η ιδεολογική διαφορά τους.
 Το CNN υποστηρίζει ότι τα πρώτα Smart Mobsδιοργανώθηκαν στις αρχές του αιώνα μας απο νέους στο Τόκυο και το Ελσίνκι οι οποίοι επικοινωνούσαν μεταξύ τους μέσω γραπτών μηνυμάτων και έδιναν όλοι μαζί ραντεβού για να ακολουθήσουν κατά πόδας τον αγαπημένο τους καλλιτέχνη.
Οι «φυλές του αντίχειρα» όπως τους αποκαλούσαν, επειδή έκαναν κατάχρηση των μηνυμάτων και βέβαια του αντιχειρά τους.
Το περιοδικό Time σε άρθρο του τον Αύγουστο του 2003, προσπαθώντας να εξηγήσει το φαινόμενο, κάνει λόγο για εκδηλώσεις που θυμίζουν τα χάπενιγκς της δεκαετίας του εξήντα ή τα καλλιτεχνικά πονήματα των Καταστασιακών της δεκαετίας του εβδομήντα, μόνο που έχουν μικρότερη διάρκεια και είναι χωρίς σκοπό. Απο τότε όμως πολύ νερό κύλησε στ΄αυλάκι...
Η επόμενη κοινωνική επανάσταση;
Το 2000, η εκλογή του Τζορτζ Μπους στην προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών είχε εξοργίσει σαφέστατα πολλούς οι οποίοι ζητούσαν επανακαταμέτρηση των ψήφων της Φλόριντα που έδωσαν τη νίκη στον τότε υποψήφιο των Ρεπουμπλικάνων.
Τότε ήταν που ο Zack Exley, ένας γνωστός ακτιβιστής του διαδικτύου αποφάσισε να φτιάξει έναν ιστότοπο, ένα «μέρος συνάντησης» για χιλιάδες ανθρώπους δίνοντάς τους την ευκαιρία να ανταλλάξουν απόψεις και να διοργανώσουν εκδηλώσεις διαμαρτυρίας. Μόνο το πρώτο Σαββατοκύριακο μετά τις εκλογές πραγματοποιήθηκαν περισσότερες απο 100 τέτοιες εκδηλώσεις σε όλη την χώρα κάνοντας τον Exley να σχολιάσει : «Ο τρόπος που διοργανώθηκαν αυτές οι μορφές διαμαρτυρίας δείχνουν ότι μια πρωτόγνωρη αλλαγή συντελείται στην πολιτική ζωή μας. Δεν πρόκειται μόνο για την ευρεία χρήση του ίντερνετ, αλλά για την δυνατότητα που έχει πλέον
ο καθένας να επικοινωνεί - ακόμη και ανώνυμα αν χρειαστεί - με οποιονδήποτε θελήσει.»
Το 2001 στις Φιλιππίνες, διαδηλωτές που οργανώθηκαν μέσω γραπτών μηνυμάτων συγκεντρώθηκαν στο σημείο απ΄όπου είχε ξεκινήσει η επανάσταση του 1986 η οποία κατέληξε στην ανατροπή του δικτάτορα Ferdinand Marcos. Αυτή την φορά το πλήθος απαιτούσε την παραίτηση του προέδρου Joseph Estrada με την κατηγορία της διαφθοράς. Οι διαδηλώσεις γιγαντώθηκαν και σύντομα η δημοκρατία αποκαταστάθηκε.
Περιπτώσεις Smart Mobs ήταν οι διαδηλώσεις στην Ισπανία το 2004 κατά της κυβέρνησης μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις στο μετρό της Μαδρίτης. Αν και χαρακτηριστικότερο παράδειγμα, σύμφωνα με την Wall Street Journal, ήταν η εξέγερση στα υποβαθμισμένα προάστεια των Παρισίων το 2005.
Οι νέοι, οι περισσότεροι μουσουλμάνοι, απο διαφορετικές γειτονιές και συχνά άγνωστοι μεταξύ τους επικοινωνούσαν με γραπτά μηνύμα μέσω κινητών τηλεφώνων, με blogs ή καιemail και κανόνιζαν τα σημεία όπου θα έκαναν τις επιθέσεις τους και βέβαια προειδοποιούσαν ο ένας τον άλλον για την εμφάνιση των δυνάμεων καταστολής, με αποτέλεσμα η αστυνομία να φθάνει πολύ αργά.
Ο άνθρωπος που ευφήρε τον όρο Smart Mobs είναι ο κοινωνιολόγος Howard Rheingold, ο οποίος αναλύει το φαινόμενο στο βιβλίο του : Smart Mobs. Η Επόμενη Κοινωνική Επανάσταση. Ο ίδιος σε πρόσφατη σύνεντευξή του σχολιάζει πως : «Οι πολιτικές διαδηλώσεις σε Φιλιππίνες, σε Ν. Κορέα, σε Ισπανία και Κίνα, η άνοδος του διαδικτύου, η συντονισμένες ενέργειες των πολιτών σε μια καταστροφή, ακόμη και η δημοσιογραφία που κάνουν σε πολλές περιπτώσεις οι ίδιοι οι πολίτες ως αυτόπτες μάρτυρες, όλα αυτά δείχνουν πως τα Smart Mobs γιγαντώνονται με διαφορετικό τρόπο σε όλο τον κόσμο.»
Κάποιοι χρησιμοποιούν και τους όρους Polit-Mob και
Socio-Mob για τις περιπτώσεις που η διαμαρτυρία είναι πολιτική ή κοινωνική, όπως στην περίπτωση της Λευκορωσίας.
Το 2006 αμέσως μετά τις εκλογές, εκατοντάδες άνθρωποι συγκεντρώθηκαν στο κέντρο του Μινσκ και άρχισαν να σκίζουν την φιλο-ρωσική εφημερίδα Soviet Belorussia.
Οσο και να θέλει λοιπόν κανείς να μην το παραδεχθεί, η μέχρι τώρα πορεία των Smart Mobs δείχνει ότι βρισκόμαστε πράγματι μπροστά σε ένα είδος κοινωνικής επανάστασης.
Νομίζω άλλωστε πως δεν υπάρχουν χαρακτηριστικότερα πρόσφατα παράδειγματα απ΄αυτά της «Αραβικής Ανοιξης» και των «Αγανακτισμένων.»
Το κίνημα των Los Indignados ξεκίνησε απο τις πλατείες της Ισπανίας, πέρασε στην Ελλάδα και σε άλλες ευρωπαικές χώρες για να καταλήξει στις Ηνωμένες Πολιτείες και στο κίνημα του Occupy Wall Street.
Η κατάσταση ήταν και είναι τελείως διαφορετική για τους Αραβες οι οποίοι εξακολουθούν να διεκδικούν το αυτονόητο : ελευθερία!
Το πλήθος, σε όλες τις περιπτώσεις, έδινε ραντεβού μέσω Facebook και Twitter και αν δεν κατάφερε πάντοτε ν' αλλάξει τις καταστάσεις σίγουρα κατάφερε να περάσει στην ιστορία.