Αρά Γκιουλέρ. Στην Πόλη

Ενα τριώροφο σπίτι στο κέντρο του Πέραν, στο Γαλατάσαραϊ, στεγάζει την οπτική μνήμη της Κωνσταντινούπολης του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα. Είναι το σπίτι του 82χρονου μεγάλου φωτογράφου Αρά Γκιουλέρ, το οποίο κληρονόμησε από τον αρμένη φαρμακοποιό πατέρα του, και που σήμερα έχει μετατραπεί σε μουσείο-αρχείο με 800.000 φωτογραφίες. Κανένας άλλος δεν έχει φωτογραφίσει την Πόλη των δεκαετιών του 1950 και του 1960 με τον τρόπο που το έχει κάνει ο Αρά Γκιουλέρ. Ο φωτογράφος, από τις μεγάλες υπογραφές του φωτογραφικού πρακτορείου Μagnum, δεν φωτογραφίζει τα τοπία της Πόλης, την έτσι κι αλλιώς συναρπαστική και συγκλονιστική εικόνα της Κωνσταντινούπολης, αλλά τους ανθρώπους μέσα στο τοπίο. Πίστευε ότι πρώτα υπάρχουν οι άνθρωποι της Πόλης και μετά η ίδια η Πόλη. Ο Ορχάν Παμούκ παρατηρεί ότι «το ενδιαφέρον που προκαλεί το τοπίο στις φωτογραφίες του Αρά Γκιουλέρ εμπλουτίζεται με το συναίσθημα που υποκινεί ο άνθρωπος ο οποίος βρίσκεται μέσα στο τοπίο».
Ετσι ή αλλιώς, ο Αρά Γκιουλέρ είναι ένας μεγάλος πορτρετίστας. Και πέρα από τους ανώνυμους κατοίκους της Πόλης, έχει φωτογραφίσει τον Τσόρτσιλ, την Γκάντι, τον Χίτσκοκ, τον Νταλί, τον Πικάσο και άλλους. Ο Αρά Γκιουλέρ άρχισε να φωτογραφίζει την Πόλη το 1947. Βγήκε στους δρόμους ως φωτορεπόρτερ και είναι κλασικά τα ρεπορτάζ του «Η Πόλη ξυπνά» και «Τα καφενεία των ξενύχτηδων της Πόλης». Παιδιά που τρέχουν σε λασπωμένα δρομάκια στις φτωχές και βρώμικες συνοικίες της πόλης, εργάτες που περιμένουν το τρένο στον σταθμό του Σίρκετζι, φτωχοί και βασανισμένοι άνθρωποι, με φόντο υπέροχα οθωμανικά κτίρια ή αμερικανικές μπουίκ που περνούν τη γέφυρα του Γαλατά, βαρκάρηδες που τραβάνε κουπί μεταφέροντας επιβάτες από τη μια όχθη του Κεράτιου στην άλλη, οδηγοί των πρωινών ντολμούς, πωλητές φρούτων που σπρώχνουν τις χειράμαξες, χαμάληδες και σκουπιδιάρηδες μπροστά σε ετοιμόρροπα σπίτια, άνδρες που περιμένουν καρτερικά στα καφενεία, είναι ορισμένα από τα πρόσωπα του Γκιουλέρ. Οι φωτογραφίες του Γκιουλέρ αποτελούν πηγή έμπνευσης για την Κωνσταντινούπολη. Ο Ορχάν Παμούκ ομολογεί ότι χωρίς αυτό το υλικό δεν θα μπορούσε να γράψει το αυτοβιογραφικό βιβλίο τουΙστανμπούλ.O νομπελίστας συγγραφέας γνώρισε τον Γκιουλέρ μόλις το 2003, όταν έγραφε τοΙστανμπούλ. Είχε, βέβαια, προϋπάρξει μια συνάντηση, το 1994, όταν ο Γκιουλέρ φωτογράφισε τον συγγραφέα: «Επειδή ήταν γνωστός και ως φωτογράφος διάσημων συγγραφέων και καλλιτεχνών. Οταν, το 1994, για πρώτη φορά φωτογράφισε και εμένα, σκέφτηκα ότι πλέον ήμουν γνωστός συγγραφέας» γράφει ο Παμούκ. Υπήρχε όμως μία ακόμη σχέση μεταξύ τους. Ο Γκιουλέρ δημοσίευε φωτογραφίες, κατά τη δεκαετία του 1970, στο μεγάλης κυκλοφορίας εβδομαδιαίο περιοδικό ποικίλης ύλης «Ηayat», το οποίο εξέδιδε ο ποιητής Σεβκέτ Ράντο, σύζυγος της θείας του Παμούκ, Τουρκιάν. Καμία άλλη πόλη δεν είναι ταυτισμένη τόσο πολύ με το μάτι ενός φωτογράφου. Αν θες να δείξεις την Κωνσταντινούπολη, θα τη δείξεις μέσα από τις φωτογραφίες του Γκιουλέρ. Ο ρεαλισμός, η νοσταλγία, αλλά και η περίφημη μελαγχολία, συμπυκνώνονται σε αυτά τα κλισέ. Και ενώ σήμερα η Κωνσταντινούπολη έχει αλλάξει, ο κόσμος του Γκιουλέρ μοιάζει ακίνητος. Φτωχά παιδιά από την Ανατολία τρέχουν στους βρώμικους δρόμους των γειτονιών πίσω από το Φανάρι και κάθε φθινόπωρο και χειμώνα που ο Βόσπορος γεμίζει ψάρια χιλιάδες ψαρόβαρκες ξαναβγαίνουν στον Βόσπορο και στον Κεράτιο.

Το τι είναι ο Γκιουλέρ το λέει καλύτερα από κάθε άλλον ο Ορχάν Παμούκ: «Η μεγάλη επιτυχία του Αρά Γκιουλέρ είναι ότι αιχμαλώτισε και διαφύλαξε όχι μόνον τις δικές μου οπτικές μνήμες, αλλά και εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων, με όλη την ποιητικότητα και τον πλούτο τους. Κάθε φορά που παρατηρώ τις λεπτομέρειες των φωτογραφιών του Αρά Γκιουλέρ αισθάνομαι την επιθυμία να τρέξω στο γραφείο μου και να γράψω για την πόλη μας».
Από τις 11 Μαΐου ως το τέλος του Ιουλίου,σε μια μεγάλη έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς θα παρουσιαστούν για πρώτη φορά στην Ελλάδα φωτογραφίες του Αρά Γκιουλέρ. Ο μεγάλος φωτογράφος,ο οποίος δεν έχει ταξιδέψει ποτέ στη χώρα μας, έχει εκδηλώσει την επιθυμία να έρθει για τα εγκαίνια. Για την έκδοση του λευκώματος ο Ορχάν Παμούκ έγραψε ειδικό πρόλογο με τίτλο «Η Πόλη του Αρά Γκιουλέρ». Νίκος Μπακουνάκης ΤΟ ΒΗΜΑ 7/2/2010